Γραπτές εξετάσεις στο Διοικητικό Οικονομικό Δίκαιο (28 Σεπτεμβρίου 2015) [ΣτΕ 3341/2012 και ΣτΕ 1345/2015]

Γραπτές εξετάσεις στο Διοικητικό Οικονομικό Δίκαιο (28 Σεπτεμβρίου 2015) [ΣτΕ 3341/2012 και ΣτΕ 1345/2015]

Α. Πρακτικό θέμα

Με την από 5.4.2003 κοινή απόφαση του Υφυπουργού Οικονομικών και του Υπουργού Ανάπτυξης απαλλοτριώθηκε αναγκαστικώς έκταση, συνολικού εμβαδού 32.500 τετραγωνικών μέτρων, στον Νομό Αχαΐας, υπέρ και με δαπάνες της Δ.Ε.Η., για τις ανάγκες κατασκευής της συμπληρωματικής δεξαμενής Βαρβαρών στον ποταμό Βουραϊκό, στην απαλλοτριωθείσα δε αυτή έκταση εμπίπτει και το ακίνητο του Α, εμβαδού 500 τμ. Η απαλλοτρίωση αυτή συντελέστηκε στις 7.9.2003, με τη δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της από 24.8.2003 ειδοποίησης για την παρακατάθεση της αποζημίωσης που είχε καθοριστεί δικαστικά. Με την από 5.5.2011 αίτησή του προς τους Υπουργούς Οικονομικών και Ανάπτυξης και τη Δ.Ε.Η., η οποία περιήλθε στο Υπουργείο Οικονομικών στις 6.6.2011 και στο Υπουργείο Ανάπτυξης στις 11.6.2011, ο Α ζήτησε να ανακληθεί η ως άνω απαλλοτρίωση ως προς το ακίνητό του, λόγω μη χρησιμοποίησης αυτού για την εκπλήρωση του σκοπού της απαλλοτρίωσης ή άλλου σκοπού δημόσιας ωφέλειας. Ο Α προτίθεται να ζητήσει έννομη προστασία κατά της σιωπηρής απόρριψης του αιτήματός του, προβάλλοντας τους εξής ισχυρισμούς: α) η Διοίκηση υποχρεούται να ανακαλέσει την απόφαση κήρυξης της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης, διότι παρήλθε μακρός χρόνος από τη συντέλεσή της και το ακίνητο δεν χρησιμοποιήθηκε από τη ΔΕΗ για τον σκοπό της απαλλοτρίωσης· β) η απόρριψη του αιτήματος ανάκλησης προσκρούει στο άρθρο 17 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, το οποίο ορίζει ότι «…[κ]ανείς δεν μπορεί να στερείται την ιδιοκτησία του, παρά μόνον για λόγους δημόσιας ωφέλειας…».

Ερωτάται:

1. Ποιο ένδικο βοήθημα πρέπει να ασκήσει ο Α και ενώπιον ποίου δικαστηρίου;
2. Ευσταθούν οι ισχυρισμοί που προτίθεται να προβάλει ο Α;
3. Ποιες θα ήταν οι υποχρεώσεις της αρμόδιας αρχής σε περίπτωση μη καταβολής στον Α της δικαστικώς καθορισθείσας αποζημίωσης εντός της νόμιμης προθεσμίας; Ποια θα ήταν η έννομη προστασία του Α σε περίπτωση μη τήρησης των υποχρεώσεων αυτών;

Β. Θεωρία (απαντάτε στο 1 [α+β] ή στο 2 [α+β])

1. α) Συνταγματικώς επιτρεπτοί περιορισμοί της επαγγελματικής ελευθερίας. β) Η έννοια της καθολικής υπηρεσίας.
2. α) Μορφές αποκρατικοποίησης. β) Τα κριτήρια για τον χαρακτηρισμό μιας σύμβασης ως διοικητικής. Διάκριση από τη δημόσια σύμβαση.

Απαντήσεις

1. Ποιο ένδικο βοήθημα πρέπει να ασκήσει ο Α και ενώπιον ποίου δικαστηρίου;

Ακυρωτική αρμοδιότητα Συμβουλίου της Επικρατείας (βλ. ΣτΕ 3341/2012)

Η σιωπηρή απόρριψη αίτησης του κυρίου απαλλοτριωθέντος ακινήτου για ανάκληση της συντελεσθείσας αναγκαστικής απαλλοτρίωσης ακινήτου, με την οποία ο ίδιος δεν επεδίωκε την άρση μη συντελεσμένης αλλά την ανάκληση συντελεσμένης αναγκαστικής απαλλοτρίωσης, κατά το άρθρο 12 του ν. 2882/2001 (Κώδικα Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων Ακινήτων, Α΄ 17) υπόκειται σε αίτηση ακύρωσης ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας, σύμφωνα με το άρθρο 95 παρ. 1 περ. α΄ του Συντάγματος, δεδομένου ότι οι σχετικές διαφορές δεν έχουν υπαχθεί κατά το νόμο στην αρμοδιότητα των τακτικών διοικητικών δικαστηρίων, (βλ. ΣτΕ 3341/2012, Ολ 1211/2007, Ολ 2180/2005, πρβλ. ΣτΕ Ολ 2754/1994).

Αρμοδιότητα ΣΤ Τμήματος ΣτΕ

Στο άρθρο 6 του π.δ. 361/2001, (Α΄ 244), ορίζεται ότι: «Στο Στ΄ Τμήμα του Συμβουλίου της Επικρατείας υπάγονται τα ένδικα βοηθήματα και μέσα που αφορούν διαφορές οι οποίες προκύπτουν από την εφαρμογή της νομοθεσίας για: α) . . . β) τις αναγκαστικές απαλλοτριώσεις και τις επιτάξεις, ανεξάρτητα από το όργανο που τις κηρύσσει, με την επιφύλαξη των οριζομένων στο άρθρο 5 παρ. 1 περ. ε΄ του παρόντος. γ) … », στο δε άρθρο 5 παρ. 1 αυτού ότι: «Στο Ε΄ Τμήμα του Συμβουλίου της Επικρατείας υπάγονται τα ένδικα βοηθήματα και μέσα που αφορούν διαφορές οι οποίες προκύπτουν από την εφαρμογή της νομοθεσίας για: α) … ε) τη χωροταξία, την πολεοδομία και τη δόμηση γενικά. στ) … ». Από τον συνδυασμό των διατάξεων αυτών συνάγεται ότι αιτήσεις ακύρωσης κατά πράξεων οποιασδήποτε διοικητικής αρχής, με τις οποίες κηρύσσεται η αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτων, υπάγονται στην αρμοδιότητα του ΣΤ΄ Τμήματος του Δικαστηρίου, με την εξαίρεση των περιπτώσεων κατά τις οποίες πράξεις εκδιδόμενες κατ’ εφαρμογή και κατά την ιδιαίτερη διαδικασία που προβλέπεται στη νομοθεσία για τη χωροταξία, την πολεοδομία και τη δόμηση γενικά συνεπάγονται την αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτων, όπως συμβαίνει στις περιπτώσεις καθορισμού ακινήτων ως κοινοχρήστων χώρων, οπότε οι σχετικές διαφορές υπάγονται στην αρμοδιότητα του Ε΄ Τμήματος (βλ. ΣτΕ Ολ 2178/2004, 2180/2009). Στην αρμοδιότητα, εξάλλου, του ΣΤ΄ Τμήματος υπάγονται ένδικα βοηθήματα κατά πράξεων απορριπτικών αιτήματος ανάκλησης συντελεσμένης αναγκαστικής απαλλοτρίωσης, αφού στην αρμοδιότητα του Τμήματος τούτου υπάγονται, κατ’ αρχήν, και οι πράξεις κήρυξης αναγκαστικής απαλλοτρίωσης, με εξαίρεση τις περιπτώσεις κατά τις οποίες η αναγκαστική απαλλοτρίωση, της οποίας ζητήθηκε η ανάκληση, κηρύχθηκε με την ίδια την πράξη έγκρισης, αναθεώρησης, τροποποίησης ή επέκτασης ρυμοτομικού σχεδίου ή πολεοδομικής μελέτης, όπως συμβαίνει, κατά τα προαναφερόμενα, στις περιπτώσεις καθορισμού ακινήτων ως κοινοχρήστων χώρων, οπότε τα σχετικά ένδικα βοηθήματα υπάγονται στην αρμοδιότητα του Ε΄ Τμήματος, αφού, στις περιπτώσεις αυτές, και η κήρυξη της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης θα υπαγόταν στην ακυρωτική αρμοδιότητα του Ε΄ Τμήματος του Δικαστηρίου (βλ. ΣτΕ 2180/2009).

1. Ευσταθούν οι ισχυρισμοί που προτίθεται να προβάλει ο Α; (βλ. ΣτΕ 1345/2015 [Αριθμός 1345])

α) η Διοίκηση υποχρεούται να ανακαλέσει την απόφαση κήρυξης της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης, διότι παρήλθε μακρός χρόνος από τη συντέλεσή της και το ακίνητο δεν χρησιμοποιήθηκε από τη ΔΕΗ για τον σκοπό της απαλλοτρίωσης:

Στο άρθρο 12 παρ. 1 του Κώδικα Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων ορίζονται τα εξής: «Συντελεσμένη αναγκαστική απαλλοτρίωση που κηρύχθηκε υπέρ: α) του Δημοσίου, β) νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, γ) Ο.Τ.Α. Α΄ και Β΄ βαθμού, δ) επιχειρήσεων που ανήκουν στο Δημόσιο και σε νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου και ε) οργανισμών κοινής ωφέλειας, δύναται να ανακληθεί ολικώς ή μερικώς, εφόσον η αρμόδια υπηρεσία κρίνει ότι δεν είναι αναγκαία για την εκπλήρωση του αρχικού ή άλλου σκοπού που χαρακτηρίζεται από το νόμο ως δημόσιας ωφέλειας και αποδέχεται την ανάκληση ο καθ’ ου η απαλλοτρίωση ιδιοκτήτης… Εάν το απαλλοτριωμένο ακίνητο χρησιμοποιήθηκε πραγματικά για το σκοπό που απαλλοτριώθηκε και μεταγενεστέρως μόνον έπαψε για οποιονδήποτε λόγο να χρησιμοποιείται, τότε θεωρείται ότι εκπληρώθηκε ο σκοπός της απαλλοτρίωσης και δεν είναι δυνατή η ανάκληση αυτής. Στην περίπτωση αυτή το ακίνητο δύναται να διατεθεί ελεύθερα». Από τις ανωτέρω διατάξεις συνάγεται ότι η ανάκληση συντελεσμένης απαλλοτρίωσης, που κηρύχθηκε υπέρ του Δημοσίου ή νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου ή Ο.Τ.Α. α΄ και β΄ βαθμού ή υπέρ επιχειρήσεων που ανήκουν στο Δημόσιο ή σε ΝΠΔΔ ή οργανισμών κοινής ωφέλειας, επαφίεται, από το νόμο, στη διακριτική ευχέρεια της Διοίκησης, η οποία δεν υποχρεούται να κινήσει, αν υποβληθεί προς τούτο αίτηση του πρώην ιδιοκτήτη του απαλλοτριωθέντος ακινήτου, τη διαδικασία ανάκλησης της συντελεσμένης αναγκαστικής απαλλοτρίωσης, ασχέτως, καταρχήν, του χρόνου που παρήλθε από τη συντέλεση της απαλλοτρίωσης, δεδομένου ότι ο νόμος δεν τάσσει, σχετικώς, χρονικό περιορισμό. Δεν αποκλείεται, όμως, από τις ανωτέρω διατάξεις η υποχρέωση της Διοίκησης να άρει τη συντελεσμένη απαλλοτρίωση, όταν εκδηλώθηκε σαφώς και ανενδοιάστως βούληση να μη χρησιμοποιηθεί το απαλλοτριωθέν για το σκοπό για τον οποίο απαλλοτριώθηκε ή για άλλο σκοπό δημόσιας ωφέλειας, καθώς και όταν, ενόψει του σκοπού που επιδιώχθηκε με την απαλλοτρίωση, παρήλθε μακρό, πέραν του ευλόγου, χρονικό διάστημα και η Διοίκηση ή, εν γένει, εκείνος υπέρ του οποίου κηρύχθηκε η απαλλοτρίωση αδράνησε αδικαιολόγητα για την πραγματοποίηση του αρχικού σκοπού αυτής ή άλλου σκοπού δημόσιας ωφέλειας (ΣτΕ 3652/2011, 1081/2012 7μ, 4550/2012, βλ. και Ολ 1982-1984, 3289-3291/2005, 1211/2007). Επομένως, ο ισχυρισμός αυτός πρέπει να απορριφθεί ως αβάσιμος, διότι ο χρόνος των εννέα ετών που μεσολάβησε από τη συντέλεση της επίδικης αναγκαστικής απαλλοτρίωσης (7.9.2003) έως τη στοιχειοθέτηση της προσβαλλόμενης παράλειψης μερικής ανάκλησης αυτής (6.6.2011), οπωσδήποτε δεν συνιστά μακρό και πέραν του ευλόγου χρονικό διάστημα, από την πάροδο του οποίου θα ανέκυπτε υποχρέωση της Διοίκησης να άρει την απαλλοτρίωση.

β) η απόρριψη του αιτήματος ανάκλησης προσκρούει στο άρθρο 17 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, το οποίο ορίζει ότι «…[κ]ανείς δεν μπορεί να στερείται την ιδοκτησία του, παρά μόνον για λόγους δημόσιας ωφέλειας…».

Ο ισχυρισμός αυτός δεν ευσταθεί, κατά κύριο λόγο διότι, σύμφωνα με το άρθρο 51 παρ. 1 του Χάρτη, «[ο]ι διατάξεις του παρόντος Χάρτη απευθύνονται στα θεσμικά και λοιπά όργανα και τους οργανισμούς της Ένωσης, τηρουμένης της αρχής της επικουρικότητας, καθώς και στα κράτη μέλη, μόνον όταν εφαρ­μόζουν το δίκαιο της Ένωσης. Κατά συνέπεια, οι ανωτέρω σέβονται τα δικαιώματα, τηρούν τις αρχές και προάγουν την εφαρμογή τους, σύμφωνα με τις αντίστοιχες αρμοδιότητές τους και εντός των ορίων των αρμοδιοτήτων της Ένωσης, όπως της απονέμονται από τις Συνθήκες». Εν προκειμένω η ελληνική Διοίκηση δεν εφαρμόζει δίκαιο της Ένωσης, οπότε η υπόθεση δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του Χάρτη.

3. Ποιες θα ήταν οι υποχρεώσεις της αρμόδιας αρχής σε περίπτωση μη καταβολής στον Α της δικαστικώς καθορισθείσας αποζημίωσης εντός της νόμιμης προθεσμίας; Ποια θα ήταν η έννομη προστασία του Α σε περίπτωση μη τήρησης των υποχρεώσεων αυτών;

 Βλ. συναφώς άρθρο 11 του ΚΑΑΑ

….

«3. Η αναγκαστική απαλλοτρίωση αίρεται αυτοδικαίως εάν δεν συντελεστεί μέσα σε ενάμισι έτος από τη δημοσίευση της απόφασης προσωρινού καθορισμού της αποζημίωσης και, σε περίπτωση απευθείας οριστικού καθορισμού αυτής, από τη δημοσίευση της σχετικής απόφασης. Η αρμόδια για την κήρυξη της απαλλοτρίωσης αρχή υποχρεούται να εκδώσει μέσα σε τέσσερις μήνες από τη λήξη της προθεσμίας του προηγούμενου εδαφίου βεβαιωτική πράξη για την επελθούσα αυτοδίκαιη άρση. Η πράξη αυτή δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως…..

 4. Εάν περάσουν άπρακτες οι κατά τις προηγούμενες παραγράφους 2 και 3 προθεσμίες ή εκδοθεί πράξη αρνητική, κάθε ενδιαφερόμενος δύναται να ζητήσει από το τριμελές διοικητικό πρωτοδικείο, στην περιφέρεια του οποίου βρίσκεται το απαλλοτριωμένο ακίνητο, την έκδοση δικαστικής απόφασης, με την οποία να ακυρώνεται η προσβληθείσα πράξη ή παράλειψη και να βεβαιώνεται η αυτοδίκαιη ή υποχρεωτικώς επελθούσα άρση της απαλλοτρίωσης. Στην περίπτωση αυτή εφαρμόζεται αναλόγως η διαδικασία που ορίζεται από τον Κώδικα Διοικητικής Δικονομίας (ν. 2717/1999), πλην του άρθρου 66 αυτού. Στη δίκη καλείται ο υπέρ ου η απαλλοτρίωση και το Δημόσιο. Η εκδιδόμενη απόφαση είναι ανέκκλητη…»