Μάθημα της 3ης Οκτωβρίου 2017: έναρξη
Κατά τη διάρκεια του χειμερινού εξαμήνου θα εξετασθούν οι ακόλουθες δύο θεματικές: «Οι διοικητικές κυρώσεις» και «Ζητήματα εξωσυμβατικής ευθύνης του Δημοσίου»
Ι.Διοικητικές κυρώσεις
Θέματα εργασιών
- Η έννοια της διοικητικής κύρωσης
- Τα μέτρα εσωτερικής τάξης
- Διάκριση ποινής και διοικητικής κύρωσης
- Οι διοικητικές κυρώσεις ως υποθέσεις «αστικής» ή «ποινικής» φύσης στο πλαίσιο της ΕΣΔΑ
- Σχέση μεταξύ του δικαίου της ΕΕ, της ΕΣΔΑ και του Συντάγματος στο πεδίο των διοικητικών κυρώσεων
- Οι αρχές της νομιμότητας, της μη αναδρομικότητας και της σαφήνειας του κυρωτικού νόμου
- Η αρχή της αναλογικότητας (να αναλυθεί και η απόφαση ΣτΕ 2151/2017 : “Επειδή, σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητος, που κατοχυρώνεται ρητώς από το Σύνταγμα (άρθρο 25 παρ. 1), οι επιβαλλόμενοι περιορισμοί στην άσκηση των ατομικών δικαιωμάτων πρέπει να είναι πρόσφοροι και αναγκαίοι για την επίτευξη του επιδιωκόμενου από τη ρύθμιση σκοπού δημοσίου συμφέροντος. Κατά τον διενεργούμενο δε δικαστικό έλεγχο, μία κύρωση επιβαλλόμενη από διάταξη νόμου για παράβαση διατάξεως, τότε μόνο αντίκειται στην αρχή της αναλογικότητος, όταν είναι προδήλως ακατάλληλη για την επίτευξη του επιδιωκομένου σκοπού, ή όταν οι δυσμενείς συνέπειές της τελούν σε προφανή δυσαναλογία ή υπερακοντίζουν τον επιδιωκόμενο σκοπό (ΣτΕ 990/2004 Ολομ., 3474/2011 Ολομ., 1195/2016 Ολομ.)”.
- Η αρχή ne bis in idem
- Το τεκμήριο αθωότητας
- Το δικαίωμα πρόσβασης στον διοικητικό φάκελο και προηγούμενης ακρόασης
- Το δικαίωμα ένδικης προστασίας και δίκαιης δίκης
- Οι πειθαρχικές κυρώσεις
- Πειθαρχικές κυρώσεις ειδικών κατηγοριών δημόσιων λειτουργών
- Οι φορολογικές κυρώσεις. Νομοθετικές εξελίξεις
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Ι. Δηµητρακόπουλου, Διοικητικές κυρώσεις και θεµελιώδη δικαιώµατα, Νομική Βιβλιοθήκη, 2014, Π. Βογιατζή, Ne bis in idem και τεκµήριο αθωότητας από την ποινική στη διοικητική δίκη: ζητήµατα ασυµβατότητας µεταξύ του ΕΔΔΑ και του Συµβουλίου της Επικρατείας, ΘΠΔΔ 6/2015, σ. 533, Ι. Γράβαρη, Συγκριτική θεώρηση των διοικητικών και των και των ποινικών κυρώσεων, σε: Είδη κυρώσεων και δικαιικοί κλάδοι (επιµ. Ι. Στράγγα), σ. 259 επ., του ίδιου, Φορολογικές κυρώσεις. Όροι και όρια της τιµωρίας, ΘΠΔΔ 12/2011, σ. 1095, Σ. Βλαχόπουλου, Η εφαρµογή της αρχής «nullum crimen nulla poena sine praevia lege» στο πειθαρχικό διοικητικό δίκαιο, ΔιΔικ 1999, σ. 571 επ., Χ. Αργυρόπουλου, Ο δικαστικός έλεγχος των διοικητικών ποινών, Τιµ. Τοµ. ΣτΕ – 75 χρόνια, 2004, σ. 503 επ., Ε. Δαρζέντα, Οι κυρώσεις εις το πειθαρχικό δίκαιο των δηµοσίων υπαλλήλων, σε: Είδη κυρώσεων και δικαιικοί κλάδοι (επιµ. Ι. Στράγγα), σ. 276 επ., Γ. Δελλή, Η ιδιαιτερότητα του δικαστικού ελέγχου των διοικητικών κυρώσεων, σε: Σύγχρονοι νοµικοί προβληµατισµοί στην απονοµή της διοικητικής δικαιοσύνης, 2004, σελ. 103 επ., του ιδίου, Droit penal et et droit administratif, L’ influence des principes du droit penal sur le droit administratif repressif, (L.G.D.J. Paris) 1997, σ. 241 επ., Σ. Λύτρα, Το πειθαρχικό φαινόμενο στο σύγχρονο ελληνικό δημόσιο δίκαιο, 1989, Σ. Λύτρα, Η έννοια των διοικητικών προστίµων και η συνταγµατικότητα επιβολής τους, 1986, σ. 72, Ι. Μαθιουδάκη, Η αναλογική εφαρµογή διατάξεων στις διοικητικές κυρώσεις, ΕΔΚΑ 2005, σ. 721 επ., Σ. Ορφανουδάκη, Οι διοικητικές κυρώσεις για τελωνειακές παραβάσεις λαθρεµπορίας και ο δικαιοδοτικός έλεγχος επιβολής τους (µε αφορµή την ΟλΣτΕ 990/2004), ΔτΑ ΙΙΙ, 2005, σ. 102, Δ. Παπανικολαΐδου, Έννοια και νοµικός χαρακτήρ των διοικητικών ποινών, 1975, Ε. Πρεβεδούρου, Ζητήματα αιτιότητας επί του πειθαρχικού αδικήματος, εις Αιτία, αιτιότης και δίκαιον (επιμ. Ι. Στράγγα/Ι. Γράβαρη/Αντ. Χάνου, 2003, σ. 481, της ίδιας, H εφαρµογή της αρχής ne bis in idem στην περίπτωση σωρευτικής επιβολής διοικητικών κυρώσεων – Με αφορµή την απόφαση ΣτΕ 1091/2015, ΘΠΔΔ 6/2015, σ. 524, Γ. Ράντου, Έννοια και είδη κυρώσεων εις το φορολογικό δίκαιο, σε: Είδη κυρώσεων και δικαιικοί κλάδοι (επιµ. Ι. Στράγγα), 1991, σ. 308 επ., Κ. Ρέµελη, Νοµική φύση των πειθαρχικών αθλητικών διαφορών, Αρµ. 1994, σ. 101 επ., του ιδίου, Η ελεγκτική και κυρωτική αρµοδιότητα του Ε.Σ.Ρ., ΕΕΕΔ 2001, σ. 421 επ., Β. Ρώτη, Η κατ’ επανάληψιν άσκησις της πειθαρχικής εξουσίας, ΕΔΔΔ 1966, σ. 25 επ., Ι. Σαρµά, Κυρώσεις και ευθύνη άνευ υπαιτιότητος εις τους διαφόρους δικαιικούς κλάδους, σε: Είδη κυρώσεων και δικαιικοί κλάδοι (επιµ. Ι. Στράγγα), σ. 183 επ., Φ. Σπυρόπουλου, Οι Φορολογικές κυρώσεις και το Σύνταγµα και οι φορολογικές κυρώσεις και η ΕΣΔΑ, σε: Φορολογικές Κυρώσεις – Επιστηµονική Ηµερίδα (επιµ. Ι. Γ. Φωτόπουλος), 2002, σ. 25 επ., Μ. Στασινόπουλου, Ο αληθής χαρακτήρ των διοικητικών ποινών, ΑρχΝ 1950, σ. 91, Ι. Στράγγα, Η έννοια της κυρώσεως ως θεµελιώδης δικαιική έννοια, σε: Είδη κυρώσεων και δικαιικοί κλάδοι (επιµ. του ιδίου), σ. 17 επ., Ι. Συµεωνίδη, Η διόγκωση της κυρωτικής λειτουργίας της δηµόσιας διοίκησης και η αµφισβήτηση της συνταγµατικότητάς της, ΔιΔικ 1992, σ. 500 επ., Α. Τσιρωνά, Ο χαρακτήρας της αυτοδίκαιης έκπτωσης δηµοσίου υπαλλήλου (µε αφορµή την ΣτΕ 2550/2006), ΕφηµΔΔ 2007, σ. 155, του ιδίου, Εξοντωτικές φορολογικές κυρώσεις και φορολογική αποτελεσµατικότητα – Δύο έννοιες αντιστρόφως ανάλογες, ΔιΔικ 2/2016, σ. 197, του ίδιου, Η εφαρµογή της αρχής «non bis in idem» από τα διοικητικά δικαστήρια» (µε αφορµή την ΔΕφΑθ 401/2013), ΔιΔικ 5/2013, σ. 1259
ΙΙ. Εξωσυμβατική ευθύνη του Δημοσίου
Θέματα εργασιών
- Η ευθύνη των κρατών μελών λόγω παραβίασης του δικαίου της ΕΕ
- Η ευθύνη των δημόσιων νοσηλευτικών ιδρυμάτων
- Ευθύνη του Δημοσίου από υλικές πράξεις
- Ευθύνη από νόμιμες πράξεις [να αναλυθεί και η απόφαση ΣτΕ 1833/2017 : “με τη διάταξη του άρθρου 22 παρ. 1 του ν. 1650/1986, όπως ερμηνεύθηκε ανωτέρω, ρυθμίζεται ειδικά και με πληρότητα το θέμα της αποζημίωσης του ιδιοκτήτη ακινήτου, επί του οποίου επιβάλλονται μέτρα περιοριστικά της ιδιοκτησίας με σκοπό την προστασία των στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος, χωρίς να εξαρτάται η εφαρμογή του από την έκδοση του προεδρικού διατάγματος που προβλέπεται στην παρ. 4 του εν λόγω άρθρου. Άλλως το Δημόσιο, μη εκδίδοντας το σχετικό διάταγμα, θα μπορούσε να καταστήσει ανενεργό το δικαίωμα του ιδιοκτήτη να επιδιώξει την αποζημίωσή του με ένα από τα αντισταθμίσματα που προβλέπονται στο νόμο (χρηματικής ή αυτούσιας αποζημίωσης), προς το σκοπό της πληρέστερης προστασίας του προστατευόμενου από το Σύνταγμα και την ΕΣΔΑ δικαιώματος της ιδιοκτησίας. Εφόσον δε με τη διάταξη αυτή αναγνωρίζεται πλέον ρητώς δικαίωμα προς αποζημίωση λόγω επιβολής περιορισμών στην ιδιοκτησία για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και το είδος αυτής, ενώ, παράλληλα, θεσπίζεται σχετική διοικητική διαδικασία η οποία απαιτεί την υποβολή αιτήσεως εκ μέρους του ενδιαφερομένου, ο τελευταίος οφείλει να ασκήσει το δικαίωμά του με την τήρηση της διαδικασίας αυτής και δεν δικαιούται, πλέον, να ασκήσει ευθεία αγωγή αποζημιώσεως ενώπιον του αρμόδιου διοικητικού δικαστηρίου. Σε διαφορετική περίπτωση, θα μετετίθετο ευθέως στο αρμόδιο δικαστήριο η αντιμετώπιση διοικητικής φύσεως ζητημάτων, χωρίς προηγουμένως η Διοίκηση, που άλλωστε διαθέτει πλείονες εναλλακτικές λύσεις, να έχει λάβει θέση επ’ αυτών και χωρίς να της έχει παρασχεθεί η δυνατότητα να επιλέξει άλλη προσήκουσα λύση εκτός από την χρηματική αποζημίωση. Συνεπώς, απαιτείται οπωσδήποτε η υποβολή εκ μέρους του θιγόμενου ιδιοκτήτη αιτήσεως στη Διοίκηση, η οποία, ύστερα από στάθμιση των σχετικών δυνατοτήτων, είτε δέχεται το αίτημα, επιλέγοντας τον τρόπο αποζημιώσεως, είτε απορρίπτει αυτό με πράξη αυτοτελώς προσβλητή με αίτηση ακυρώσεως (πρβλ. ΣτΕ 4627/2013 επταμ., 1880/2016 επταμ., 2310/2016, 1284/2016, 815/2016, 4279/2015, 2127-8/2015, 2128/2014. 1746-1745/2005 κ.ά., αντιπρβλ. ΣτΕ 4283/2013 επταμ., 2428/2016, 3433/2015, 3899/2014 κ.ά.).”]
Μάθημα της 10ης Οκτωβρίου 2017
1.Ανάλυση της απόφασης ΔΕΕ της 12.09.2017, C – 589/15 P, Αλέξιος Αναγνωστάκης κατά Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Χ. Ράππος): Με την υπό κρίση αίτηση αναιρέσεως, ο Αλέξιος Αναγνωστάκης ζητεί την αναίρεση της αποφάσεως του Γενικού Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 30ής Σεπτεμβρίου 2015, Αναγνωστάκης κατά Επιτροπής, με την οποία το Γενικό Δικαστήριο απέρριψε την προσφυγή ακυρώσεως που άσκησε ο νυν αναιρεσείων κατά της αποφάσεως C(2012) 6289 τελικό της Επιτροπής, της 6ης Σεπτεμβρίου 2012, περί απορρίψεως της αιτήσεως καταχωρίσεως της ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας πολιτών «Ένα εκατομμύριο υπογραφές για την Ευρώπη της αλληλεγγύης». Η υπόθεση αυτή έδωσε στο Δικαστήριο, για πρώτη φορά, τη δυνατότητα να εξετάσει το νομικό καθεστώς που διέπει την πρωτοβουλία πολιτών. Το δικαίωμα αναλήψεως πρωτοβουλίας πολιτών, το οποίο καθιερώθηκε με τη Συνθήκη της Λισσαβώνας και κατοχυρώνεται στο άρθρο 11, παράγραφος 4, ΣΕΕ, προβλέπει ότι «[π]ολίτες της Ένωσης, εφόσον συγκεντρωθεί αριθμός τουλάχιστον ενός εκατομμυρίου, υπήκοοι σημαντικού αριθμού κρατών μελών, μπορούν να λαμβάνουν την πρωτοβουλία να καλούν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της, να υποβάλλει κατάλληλες προτάσεις επί θεμάτων στα οποία οι εν λόγω πολίτες θεωρούν ότι απαιτείται νομική πράξη της Ένωσης για την εφαρμογή των Συνθηκών». Πρόκειται για θεμελιώδες μέσο όσον αφορά την ευρωπαϊκή συμμετοχική δημοκρατία, του οποίου η εφαρμογή ενδέχεται να αποδειχθεί δυσχερής. Πράγματι, αφενός, μολονότι η ιδέα συνίσταται στο να δοθεί στους πολίτες ενεργός ρόλος όσον αφορά τη θέσπιση του δικαίου της Ένωσης, απαιτείται προσοχή ώστε αυτό το δικαίωμα πρωτοβουλίας να μην περιορισθεί με προϋποθέσεις, τύπου ή ουσίας, υπέρμετρα αυστηρές ή υπέρμετρα περίπλοκες –επομένως δε, τελικώς, ελάχιστα κατανοητές– για τον μη ειδικό στο δίκαιο της Ένωσης· αφετέρου, όμως, δεν μπορεί να παραβλέπεται ότι η έννομη τάξη της Ένωσης διέπεται από την αρχή της δοτής αρμοδιότητας και ότι, επομένως, η συμμετοχική δημοκρατία, στην οποία επιχειρεί να δώσει ζωή το άρθρο 11, παράγραφος 4, ΣΕΕ, μπορεί να ασκηθεί μόνον εντός των ορίων αυτών.